مناسب‌ترین رژیم غذایی در دیابت بارداری
از هر 100 خانم ایرانی، 5 نفر در دوران بارداری خود با افزایش قند خون مواجه می شوند. پس اگر برای شما تشخیص دیابت بارداری داده‌اند، بدانید که تنها نیستید. دیابت بارداری تنها با رعایت کردن 5 گام ساده، کنترل می‌شود و شما می‌توانید دوران بارداری خود را به خوبی پشت سر بگذارید و فرزند سالمی داشته باشید.
دیابت بارداری (gestational diabetes) چیست؟
اگر قندخون شما برای اولین‌بار، در دوران بارداری بالا برود به آن دیابت بارداری می‌گویند. اما قندخون چگونه تنظیم می‌شود؟
وقتی غذا می‌خورید، لوزالمعده یا همان پانکراس، هورمونی به نام انسولین ترشح می‌کند. این هورمون قند موجود درغذا را وارد سلول می‌کند تا انرژی لازم برای فعالیت و زنده ماندن را داشته باشد.
دلیل افزایش قندخون در دوران بارداری هنوز به طور دقیق مشخص نیست اما برخی مطالعات آن را به جفت نسبت می‌دهند. کار اصلی جفت رساندن غذا از بدن مادر به جنین است؛ علاوه بر این هورمون‌هایی هم ترشح می‌کند که جلوی فعالیت انسولین مادر را می‌گیرند.
پس بدن مادر برای رساندن قند به سلول‌ها به انسولین بیش‌تری نیاز دارد؛ اما اگر نتواند این انسولین را بسازد چه اتفاقی می‌افتد؟ سطح قند خون بالا می‌رود و قند بیش‌تری به جنین می‌رسد؛ که درصورت عدم کنترل، روی سلامت شما و فرزندتان اثر می‌گذارد؛ پس کنترل آن را جدی بگیرید
7 گروهی که دچار دیابت بارداری می شوند!
پزشکان هنوز نمی‌دانند چرا برخی از زنان در دوران بارداری دچار دیابت می‌شوند و برخی دیگر نه، اما ثابت شده که عوامل زیر می‌تواند احتمال بروز این بیماری را در شما بالا ببرد:
- اضافه وزن یا چاقی (نمایه‌‌ی توده بدنی* یا BMI بالای 25 عامل خطر محسوب می‌شود)
- کم تحرکی
- بارداری در سنین بالا
- سابقه ی دیابت بارداری در زایمان‌های قبلی
- سابقه‌ی به دنیا آوردن نوزادی با وزن بالا 4 کیلوگرم
- سابقه ی خانوادگی ابتلا به دیابت (کسانی که بستگان درجه یک آنها مبتلا به دیابت بوده‌اند)
- سابقه‌ی ابتلا به تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان
* نمایه ی توده ی بدنی یا BMI= وزن (کیلوگرم) تقسیم بر مجذور قد (سانتی متر)
علائم دیابت بارداری
علائمی مثل خستگی، تشنگی، تکرر ادرار و خشکی دهان می‌تواند نشان‌دهنده‌ی دیابت باشد؛ اما چون این علائم در بارداری بسیار رایج هستند؛ تشخیص دیابت تنها از روی علائم صورت نمی‌گیرد و برای تشخیص قطعی باید آزمایش خون انجام شود.
پزشکان، غربالگری اکثر خانمهای باردار را در هفته 28-24 انجام می‌دهند، چون افزایش سطح قند خون معمولاً در نیمه‌ی دوم بارداری اتفاق می‌افتد. اما اگر ریسک ابتلا به دیابت در شما بالا باشد، ممکن است پزشک در همان ویزیت اول از شما بخواهد این تست را انجام دهید و درصورتی که جواب منفی باشد آن را در هفته‌ی 28-24 بارداری دوباره تکرار کنید.
روش تشخیص دیابت بارداری
دیابت بارداری از طریق آزمایش خون ناشتا و تست تحمل گلوکز تشخیص داده می شود. مناسب ترین زمان انجام این تست، هفته‌ی 28-24 بارداری است.
در آزمایش تحمل گلوکز شما باید حداقل هشت ساعت ناشتا باشید. سعی کنید شب قبل از آزمایش شام سبکی بخورید و بعد از آن بجز مقدار کمی آب چیز دیگری ننوشید و نخورید. بهتر است صبح روز بعد، پیش از هر کاری این آزمایش انجام شود؛ چون تاحدودی آزمایش زمان‌بری است و شما باید ناشتا باشید.
در روز آزمایش ابتدا یک نمونه خون برای اندازه‌گیری قند خون ناشتا گرفته می‌شود بعد از آن مایع شیرینی که حاوی 75 میلی گرم گلوکز است را می‌نوشید و هر یک ساعت یک بار قند شما اندازه گرفته می‌شود. این عدد نشان می‌دهد که بدن شما در یک ساعت چه حد می‌تواند قند خون را کنترل کند.
اگر در این دو ساعت دچار استفراغ شوید نتایح آزمایش قابل اطمینان نیست و باید یک روز دیگر تکرار شود. حتماً همراه خود خوراکی داشته باشید که بعد از انجام این تست میل کنید.
تفسیر آزمایش خون در دیابت بارداری
| رنج نرمال | |
| کمتر از 92 mg/dl | قند ناشتا |
| کمتر از 180mg/dl | قندخون یک ساعته |
| کمتر از 153mg/dl | قند خون دو ساعته |
اگر یکی از نتایج شما، بالاتر از رنج نرمال باشد مبتلا به دیابت بارداری هستید.
قند خون معمولاً پس از زایمان به حالت نرمال برمی‌گردد، اما برخی افراد پس از زایمان نیز با این عارضه درگیر خواهند بود. بنابراین، شش تا هشت هفته بعد از زایمان نیز انجام آزمایش ضروری است.
| سطح سرمی ویتامین دی حتماً چک شود؛ چون مطالعات نشان داده کمبود آن می‌تواند با دیابت بارداری در ارتباط باشد. |
شایع ترین عوارض دیابت بارداری برای مادر وجنین
برای جنین و نوزاد
اگر سطح قندخون شما کنترل نشود:
- وزن بالای جنین به هنگام تولد ( بالای 4 کیلوگرم) که باعث ایجاد مشکلات زیادی در زمان زایمان طبیعی و حتی مشکلات مغزی جنین به علت نرسیدن اکسیژن می‌شود.
- افزایش ریسک اضافه وزن و چاقی در دوران کودکی و بزرگسالی و احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مثل دیابت نوع دو .
افت قند خون نوزاد پس از تولد بسیار محتمل است که باید توسط پزشک چک شود. اگر بررسی نشود بسیار خطرناک است و می‌تواند روی مغز نوزاد اثر بگذارد. - ابتلا به یرقان یا زردی
- زایمان زودرس که مشکلات زیادی برای نوزاد ایجاد می‌کند از جمله مشکلات تنفسی.
برای مادر
اگر قند خون شما کنترل نشود:
- مشکلات زمان زایمان که می‌تواند شما را مجبور به انجام سزارین کند.
- افزایش احتمال مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی
افزایش فشارخون در زمان بارداری، دفع پروتئین از ادرار و گاهاً تورم دست و پا و انگشتان را مسمومیت بارداری می‌گویند که علاوه بر وضعیت آزار دهنده‌ای که ایجاد می‌کند می‌تواند مشکلاتی مثل سکته و تشنج را هم به همراه داشته باشد و حتی منجر به زایمان زودرس شود.
| اگر مبتلا به دیابت نوع 1 یا نوع 2 هستید؛ برای کاهش ریسک تولد فرزند با وزن بالا، مسمومیت بارداری و نقص مادرزادی در دوران جنینی، قبل از بارداری حتماً قندخون خود را به نزدیک رنج نرمال برسانید. |
کنترل و درمان دیابت بارداری
با داشتن دیابت بارداری می‌توان فرزند سالم به دنیا آورد؟ بله، اگر در دوران بارداری دچار دیابت شدید، نگران نباشید این بیماری از طریق رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی قابل درمان و کنترل است. اما گاهی ممکن است نیاز به داروهای خوراکی یا تزریق انسولین باشد.
در صورت مصرف داروهای کاهنده قند خون نیز رژیم غذایی مناسب و کنترل کربوهیدرات و چربی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. فعالیت بدنی منظم به مدت 40 تا 30 دقیقه در کاهش قند خون موثر است.
پیاده روی سبک، فعالیت مناسبی برای دوران بارداری است، اما بخاطر داشته باشید که نوع ومدت فعالیت بدنی باید توسط پزشک شما تعیین شود وحتما به سطح قند خون خود قبل و بعد از تمرین توجه کنید.
مطالعات نشان می‌دهد 85-70 درصد افراد مبتلا به دیابت بارداری با تغییر شیوه زندگی (فعالیت بدنی و رژیم غذایی) قند خونشان کنترل می‌شود و احتیاجی به دارو درمانی برای کنترل قندخون پیدا نمی‌کنند.
6 فاکتور مهم در تنظیم رژیم غذایی در دیابت بارداری
- توسط متخصصین تغذیه برای شما طراحی شود.
- کاملا برای اساس وضعیت فیزیولوژیک و عادات غذایی شما باشد.
- همه‌ی نیازهای شما و جنین به درشت مغذی ها(کربوهیدرات، پروتئین و چربی) و ریزمغذی‌ها (ویتامین ها و املاح) را تامین کند.
- مانع بروز کتواسید در جنین شود.
- قندخون شما را کنترل کند.
- نه باعث اضافه وزن شود نه گرسنگی بیش از حد
| اکثر افراد پس از باردار شدن فکر می‌کنند باید انرژی مورد نیاز 2 نفر را تامین کنند پس شروع به پرخوری می‌کنند، اما اگر دیابت داشته باشند، افزایش وزن زیاد در دوران بارداری کنترل قند را سخت‌تر می‌کند. از طرف دیگر گرسنگی طولانی مدت هم می‌تواند بر روی ضریب هوشی کودک تاثیر منفی بگذارد همچنین برخی افراد از ترس تزریق انسولین به قدری کم غذا می خورند که مانع وزن گیری طبیعی مادر و جنین می شود. توصیه‌ی دکتر زینو به شما این است که هیچ یک از وعده‌های غذایی را حذف نکنید. بلکه مواد غذایی مورد نیاز که توسط دکتر تغذیه مشخص شده را در 1 وعده اصلی و 1 الی 2 میان وعده توزیع کنید. |
مناسب ترین رژیم غذیی در دیابت بارداری برنامه است که توسط متخصصین تغذیه و براساس ویژگی‌های فردی، وضعیت فیزیولوژیک مانند وزن قبل از بارداری، سن بارداری، میزان فعالیت بدنی و عادات غذایی او طراحی شود. این رژیم که شامل همه‌ی گروه‌های غذایی است علاوه بر تأمین همه‌ی نیازهای مادر و جنین، به قند خون کنترل کمک می‌کند.
در دیابت بارداری چه بخوریم و چه نخوریم؟
- برنامه غذایی شما باید حاوی 20 درصد پروتیین، 40-35 درصد از چربی و 45-40 گرم کربوهیدرات باشد.
- بهتر است از غلات با سبوس کامل و لبنیات کم چرب مصرف کنید.برای اطلاع از منابع سبوس و طریقه‌ی مصرف آن، کلیک کنید.
- مصرف قندهای ساده و مواد غذایی حاوی قندهای ساده مانند دسرها، نوشابه آب میوه و ... محدود کنید.
- مصرف شیرین کننده‌های مصنوعی مانند آسپارتام در دوران بارداری مجاز است.
- مصرف مکمل‌ها (ویتامین و مواد معدنی) در خانمهای مبتلا به دیابت بارداری فرقی با خانمهای باردار معمولی ندارد.
- لطفاً بدون مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه از گیاهان دارویی در دوران بارداری استفاده نکنید.
- به طور منظم ورزش کنید. فعالیت هوازی منظم به کنترل بهتر قندخون کمک می کند.
- حداقل 30 دقیقه پیاده روی، 5 روز در هفته می‌تواند بسیار کمک کنند باشد.
نشانه‌های شایع افت قند خون
در دوران بارداری به علت رشد جنین و تغییر نیاز او به انرژی سطح قند خون خیلی سریع می‌تواند تغییر کند. پس لازم است چند بار در روز قند خون خود را چک کنید و علائم کاهش قندخون (هیپوگلایسمی) و افزایش قندخون (هایپرگلایسمی) را بدانید.
اگر یکی از این علائم را داشتید و دسترسی به دستگاه تست قند خون داشتید، حتماً قند خونتان را اندازه بگیرید. اگر قند خون شما 70 یا پایین‌تر باشد، دچار افت قندخون شده‌اید که خطرناک است و سریعاً باید درمان شود.
همیشه یک منبع قندی مثل شکلات یا آبنبات همراه خود داشته باشید که در صورت مشاهده‌ی هر کدام از علائم بالا، مصرف کنید. اگر 2 بار یا بیشتر در طول هفته این علائم را دارید با پزشکتان در میان بگذارید. چنانچه هرکدام از علائم بالا را داشتید یا پس از اندازه‌گیری، قند خونتان بالای 130 بود؛ با پزشکتان در میان بگذارید.
مراقبت‌های بعد از زایمان در دیابت بارداری
پس از زایمان ممکن است یکی از سه حالت زیر برای شما ایجاد شود:
- ابتلا به دیابت نوع دو
- ابتلا به پیش دیابت
- بازگشت قند به حالت نرمال
به همین دلیل 8 تا 6 هفته بعد از زایمان دوباره باید از نظر قندخون چک شوید.همه‌ی خانمهای مبتلا به دیابت بارداری پس از زایمان هر 3 سال یکبار باید از نظر ابتلا به دیابت نوع 2 چک شوند؛ چون حتی اگر قند خونشان به حالت نرمال برگردد، باز هم خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آنها بالاتر از سایر افراد است.
پس برای پیشگیری از ابتلا به دیابت باید ورزش و تغذیه‌ی سالم داشته باشند و وزن خود را در محدوده‌ی مناسب حفظ کنند .
| تغذیه‌ی نوزاد با شیر مادر به کاهش سریع‌تر وزن مادر و کنترل بهتر قند خون کمک می‌کند. |
افرادی که پس از بارداری یا سال‌های بعد از آن در مرحله‌ی پیش دیابت (قند ناشتا بین 125-100) و قند دو ساعته بین 199-140) قرار می‌گیرند علاوه بر تغییر سبک زندگی باید قرص متفورمین هم دریافت کنند.
دکتر زینو در رژیم‌های خود با رعایت همه‌ی موارد بالا کمک می‌کند دوران بارداری راحتی را پشت سر بذاری و فرزند سالمی داشته باشی. دوست داری درمورد دکتر زینو بیشتر بدونی؟
نویسنده: مینا روشنایی
